SUMBANGAN ISLAM TERHADAP DUNIA PERUBATAN

SUMBANGAN ISLAM TERHADAP DUNIA PERUBATAN

Pengenalan Perubatan :

Ketamadunan termasuk perubatan bermula sejak ribuan tahun yang lalu. Ia berpindah daripada satu generasi ke satu generasi dan daripada satu negara ke satu negara yang lain.Bergantung kepada siapa yang mengambil tanggungjawab murni ini yang kadang-kadang menyerlah dan ada masanya ia hampir malap tetapi ia tidak pernah mati.

Ia sinonim dengan kehidupan manusia kerana Allah menjadikan manusia dengan sifat yang lemah, ada masanya sihat dan ada kalanya sakit.Umat Islam telah memberikan sumbangan dan pencapaian cemerlang dalam pelbagai bidang terutama daripada sudut intelektualisme serta sains dan teknologi ketika masyarakat dunia.

Islam adalah cara hidup yang bersifat syumul dan bukannya fahaman agama yang sempit sentiasa menyarankan umatnya membina kehidupan yang sejahtera, selesa dan sihat selain daripada menyediakan asas, falsafah dan hukum yang berkaitan dengan kesihatan, penjagaan kesihatan dan pemakanan.

Sejarah Perubatan Islam Bermula dengan kaedah pengubatan sejak zaman Rasulullah dikenali sebagai perihal pengubatan nabi (Tib An-Nabawi), bidang perubatan berkembang melalui beberapa tahap dan peringkat zaman iaitu zaman penterjemahan pada kurun ke-7 dan ke-8, zaman keemasan sekitar antara kurun ke-9 hingga kurun ke-13 dan zaman kemerosotan apabila perubatan dan cabang sains yang lain menjadi tidak giat dan menurun selepas kurun ke-13

 Zaman penterjemahan membabitkan buku-buku perubatan dalam bahasa asing diterjemahkan ke bahasa Arab. Pemerintah Islam seperti Khalifah Al-Makmun Al-Abassi begitu komited dengan usaha penterjemahan dengan membayar emas kepada penterjemah berdasarkan berat timbangan teks penterjemahan.

Di antara penterjemah awal terkemuka ialah :

        I.            Jurjis Ibn Bakhtisliu, cucu lelakinya Jibril

      II.             Yuhanna Ibn Masawaya dan Hunain Ibn Ishak

    III.            Jabir Hayyan,Thabit Qurrah dan Abu Yusuf Al-Kindi

 Kemudian, muncullah tokoh-tokoh perubatan Islam terbilang dalam aftalmologi (mata), pembedahan, perubatan dalaman, farmakologi dan farmasi serta pelbagai pengkhususan yang lain.Penulisan ini akan memfokuskan tentang pencapaian cemerlang dan sumbangan umat Islam dalam bidang perubatan membabitkan sekurang-kurangnya beberapa orang tokoh mengikut peringkat zaman.

Tokoh-Tokoh Perubatan Terbilang

1.         Al-Razi ( 841M - 926M ) Nama penuhnya Abu Bakar Muhammad bin Zakaria al-Razi dikenali sebagai Razes oleh dunia Barat, dilahirkan pada tahun 865M di pekan Ray dekat Tehran, Iran.

2.         Pada mulanya beliau mempelajari muzik yang menjadi minat awalnya. Selepas itu, beliau mempelajari bidang falsafah, matematik, kimia, astronomi dan perubatan. Beliau lebih menyerlah dalam pengajian perubatan

3.         .Beliau pernah menuntut dengan Hunayn Ibn Ishaq, khususnya berkaitan perubatan dan berguru dengan ramai bekas anak murid Hunayn Ibn Ishaq, juga turut mahir dalam ilmu-ilmu daripada tamadun Yunani, India dan Parsi.

4.         Beliau juga menuntut di bawah tunjuk ajar Ali Ibn Raban. Pada peringkat awalnya beliau menjadi ahli perubatan istana kepada Sultan Saleh Al-Mansur, penguasa Khorosan, kemudiannya berpindah ke Baghdad sebagai Ketua ahli perubatan Hospital Baghdad di samping sebagai doktor peribadi Khalifah dan kemudiannya mengetuai para ahli perubatan Hospital Muqtadari.

5.         beliau banyak berpindah ke banyak bandar terutamanya antara Ray dan Baghdad. Beliau mempunyai asas yang baik dalam ilmu fizik dan kimia di samping ilmu perubatan. Pengalaman beliau semasa bertugas di Hospital Muqtadari telah menjadi batu loncatan bagi beliau menumpukan minat dalam bidang perubatan..

6.         Beliau pernah menulis lebih daripada 200 buku yang diterjemahkan ke bahasa Latin, Perancis, Itali, Hebrew dan Greek. Separuh daripada jumlah tersebut adalah berkenaan perubatan manakala 21 pula berkaitan ilmu kimia.Kitab-kitab Al-Razi yang terkenal seperti Jami’ Fi Al-Tibb, Al-Mansuri, Al-Hawi, Al-Murshid, Al-Judari wa Al-Hasabah, Al-Muluki, Maaqalah fi Al- Hasat fil Kulli wa Al-Mathana, Kitab Al-Qalb, Kitab Al-Mafasil, Kitab Al-‘Ilaj Al-Ghoroba, Bar Al-Sa’ah dan At-Takhseem wa At-Takhseer.

7.         Salah satu buku utamanya ialah ‘Al-Mansuri’ sebuah kitab yang membicarakan tentang etika profesional perubatan yang didedikasikan kepada Sultan Al-Mansur. Kitab ini mengandungi 10 jilid dengan huraian panjang lebar ( treatises) dan mengandungi semua aspek kesihatan dan penyakit termasuk pengetahuan perubatan tamadun Yunani-Arab. Beberapa jilidnya diterbitkan secara berasingan di Eropah

8.         Beliau mendefinisikan perubatan sebagai, “suatu seni penjagaan kesihatan badan, dalam memerangi penyakit dan memulihkan kesihatan pesakit.” Beliau membicarakan 3 aspek perubatan iaitu kesihatan awam, perubatan pencegahan dan rawatan penyakit tertentu.

9.         Beliau menyenaraikan 7 prinsip penjagaan kesihatan, iaitu ;

 • Kesederhanaan dan Keseimbangan ketika bergerak dan rehat.

 • Kesederhanaan ketika makan dan minum.

• Pembasmian sikap berlebihan dalam perkara yang berkaitan dengan kesihatan.

 • Pembaikan dan peraturan tempat tinggal atau kediaman

• Pengelakan tabiat buruk yang berlebihan sebelum menjadi tidak terkawal

10.       Al-Razi amat terkenal kerana kejayaan beliau mengenal pasti penyakit campak (smallpox) dan perbezaannya dengan penyakit cacar air (measle). Ini dimaktubkan dalam bukunya ‘Al-Judari wa Al-Hasabah’. 

Sejarah Perubatan Islam

 Bermula dengan kaedah pengubatan sejak zaman Rasulullah dikenali sebagai perihal pengubatan nabi (Tib An-Nabawi), Bidang perubatan berkembang melalui beberapa tahap dan peringkat zaman iaitu zaman penterjemahan pada kurun ke-7 dan ke-8, zaman keemasan sekitar antara kurun ke-9 hingga kurun ke-13 dan zaman kemerosotan apabila perubatan dan cabang sains yang lain menjadi tidak giat dan menurun selepas kurun ke-13.

 Zaman penterjemahan membabitkan buku-buku perubatan dalam bahasa asing diterjemahkan ke bahasa Arab. Pemerintah Islam seperti Khalifah Al-Makmun Al-Abassi begitu komited dengan usaha penterjemahan dengan membayar emas kepada penterjemah berdasarkan berat timbangan teks penterjemahan.

Di antara penterjemah awal terkemuka ialah Jurjis Ibn Bakhtisliu, cucu lelakinya Jibril, Yuhanna Ibn Masawaya dan Hunain Ibn Ishak; sebahagian besarnya orang Kristian tetapi dihormati dan dilayan dengan baik oleh Pemerintah Islam, kemudian disusuli oleh penterjemah lain seperti Jabir Hayyan, Thabit Qurrah dan Abu Yusuf Al-Kindi. Kemudian, muncullah tokoh-tokoh perubatan Islam terbilang dalam aftalmologi (mata), pembedahan, perubatan dalaman, farmakologi dan farmasi serta pelbagai pengkhususan yang lain.Penulisan ini akan memfokuskan tentang pencapaian cemerlang dan sumbangan umat Islam dalam bidang perubatan membabitkan sekurang-kurangnya beberapa orang tokoh mengikut peringkat zaman. Mereka bukan sahaja menyumbang kepada umat Islam tetapi menjangkau seluruh warga sejagat terutamanya masyarakat Barat.

ASAL USUL PERUBATAN ISLAM

Perubatan Islam muncul selepas kerasulan Nabi Muhammad s.a.w dan seterusnya berkembang sepanjang abad – abad ketamadunan Islam. Perubatan ini dikenali juga sebagai "Perubatan Arab" . Perubatan ini sebenarnya berkembang di bawah naungan ketamadunan Islam dan merupakan bahagian yang penting dalam sejarah tamadun Islam (zaman kegemilangan empayar Islam pada abad ke 8M –11M ).

Selepas itu pula akademik – akademik mula di tubuh di Samarkand ,Isfahan , dan Damsyik Kurikulumnya terdiri daripada semua displin sains dan falsafah ajaran keagamaan serta sains perubatan . Buku – buku yang digunakan untuk pengajian perubatan pada mulanya berupa terjemahan dari bahasa Yunani .

Tahun 765M , Khalifah Harun Al Rasyid ( 763 –809M )

menubuh dan mengembangkan pusat pengajian di Baghdad . Doktor –doktor mazhab Nestorian dan Sabaen ( pemuja bintang ,ahli falak , dan matematik di Harran Mesopotamia ) diterima dengan toleransi oleh Islam dan mereka merterjemah buku – buku teks perubatan terutamanya karya Galen. Kecenderungan umat Islam terhadap ilmu perubatan telah mencipta suatu sejarah baru dalam perkembangan perubatan berasaskan pengenalan yang tepat tentang gejala – gejala "disisi pesakit" Dengan ini ilmu perubatan mula berkembang semula di bawah naungan Islam mengikut ajaran Hippocrates yang berasaskan bahawa pengalaman dan logik itu jauh lebih penting dari apa yang terdapat sebelumnya melalui cara dogmatik dan spekulasi.

Perkembangan ilmu perubatan dalam tamadun Islam terbahagi kepada 3 :

          I.            Zaman penterjemahan.

        II.            Zaman keemasan atau kegemilangan.

      III.            Zaman kemerosotan.

Zaman Penterjemahan

             Penterjemahan pada ketika ini sangat penting. Ia merupakan asas perkembangan ilmu perubatan dan lain-lain. Hasil daripada penterjemahan akan dipelajari dengan mudah. Buku-buku dalam bahasa asing akan diterjemahkan ke dalam bahasa Arab. Kebanyakkan dilakukan di pusat pengajian tinggi perubatan kedoktoran. Ia berkembang dengan pesat sekali kerana mendapt galakan daripada beberapa khalifah pada ketika itu. Antaranya khalifah Al Mansur (754-775 M), al Hadi(775-786) dan Harun al Rashid. Antara tokoh-tokoh yang terlibat dalam penterjemahan ialah Jabir, Hunayn, Thabit dan al Kindi.

Jabir Ibnu Hayyan(721-766M)

             Jabir merupakan seorang anak kepada seorang ahli kimia ubat yang lahir pada abad ke 8M. Beliau terkenal dengan nama Geber di Eropah, tinggal di kufah Baghdad. Beliau juga mempunyai pengaruh yang agak kuat terhadap perkembangan sains kimia dan karyanya menjadi rujukan Eropah dan Asia Kecil hingga abad ke 14. Jabir pernah mengarang lebih daripada 100 buah buku, malangnya hanya terdapat 22 buah sahaja yang ada di Eropah. Antara karyanya yang sering dirujuk ialah:

a)Book of the seventy(disertasi)

b)Book of the composition of alchemy

c)Book of sun perfection

d)kitab al-Rahmah

e)Kitab tajmik

f)Book of eastern Mercury

             Buku beliau yang bertajuk Book of the seventy (disertasi), Book of the composition of alchemy dan Book of sun perfection telah diterjemahkan ke dalam bahasa Latin dan telah menulis secara saintifik tentang tindak balas penurunan (reduction) serta pengkalsinan (calcinations). Dia juga pakar dalam cara penyediaan ubat dan telah memperkenalkan kepada dunia istilah baru seperti alkali dan antimoni

yang masih digunakan hingga ke hari ini.

Hunayn Ibnu Ishaq(810-878M)

             Hunayn merupakan penterjemah dan pengamal perubatan yang terkenal. Beliau dikenali sebagai Joannitus, lahir di Hirah(Iraq). Beliau telah mempelajari ilmu perubatan di Baghdad. Khalifah al-Mutawakil talah melantik Hunayn sebagai doktor di istana dan beliau dilantik sebagai pengarah institut al-hikmah oleh Khalifah al-Ma’mun. Antara sumbangan Hunayn ialah mengumpul manuskrip Yunani dan mempelajari bahasa tersebut serta beliau dapat menterjemahkan buku Meteria Medica, Aphorisma, Seven Books dan Synopsis yang masing-maisng ditulis oleh Dioscorides, Hippocrates, Paul A.Egina dan Oribasius. Beliau sendiri juga telah menulis 10 treatis mengenai mata dan persoalan-persoalan perubatan (questions of medicine) yang sesuai dijadikan kajian oleh penuntut oftalmologi dan perubatan.

Thabit Ibnu Qurah(838-901M)

             Thabit Ibnu Qurah juga terkenal sebagai ahlimatematik, astronomi, dan perubatan. Beliau telah menterjemah buku dalam bahasa Yunani dan Siriak kepada bahasa Arab. Beliau adalah pelopor pusat penterjemahan dan beliau telah manterjemah buku karangan Apolinius, Archimedes, Euclid, Ptolemy dan Gelen. Selain daripada terjemahan, beliau juga telah menyusun secara teratur ilmu perubatan Yunani ke dalam sebuah buku yang mengandungi 31 bab. Kandungan buku ini menyentuh tentang kebersihan, penyakit terlindung dan terbuka, penyakit kulit, penyakit eksrtemiti atas dan bawah, penyakit berjangkit seperti cacar, dan measel, fraktur, dislokasi dan diet (pemakanan).

Abu Yusof Ibnu Ishaq al-Kindi(809-873M)

             Beliau terkenal di Eropah dengan galaran al-Kindi. Beliau anak seorang gabenor Kufah dan dilahirkan pada tahun 194 hijrah (809M). Beliau memperolehi pendidikan di Basrah dan selepas itu berhijrah ke Baghdad untuk meneruskan pelajaran dan dilantik sebagai pegawai perubatan serta guru diraja semasa pemerintahan al-Ma’mun dan al-Mu’tasim. Hasil kerjanya meliputi pelbagai aspek bidang ilmu, dengan ini, bolehlah dikatakan beliau adalah seorang cedikiawan yang serba boleh. Al- Kindi telah menulis lebih daripada 265 jilid buku. Antara bidang yang beliau tulis ialah falsafah, logik, ilmu hisab,sferik, perubatan, astrologi, polemik, psikologi, politik, meteorologi dan banyak lagi.. Karya al-Kindi telah disenaraikan dalam bidang perubatan oleh Atiyeh (1966M). Antara karya beliau yang diterjemahkan ke dalam bahasa Latin ialah The Books of Optics yang telah mempengaruhi Roger Bacon dan saintis-saintis lain di Eropah. Al-Kindi telah menggunakan prinsip matematik dalam perkiraan dos ubat .

  

Zaman kegemilangan

              Pada zaman ini berlakunya perkembangan ilmu pengetahuan yang pesat dan lahirnya teori-teori baru hasil penyelidikan dan pengkajian ilmu dengan cara terpeinci dan saintifik.Karya ahli perubatan islam telah dibukukan dan dijadikan rujukan serta buku teks untuk pendidikan kedoktoran di Eropah hingga beberapa abad lamanya.

Antara tokoh perubatan Islam pada zaman ini ialah :

          I.            Al-Razi

        II.             Ibnu Sina

      III.             Al Zahrawi

     IV.             Ali Ibnu Abas

       V.             Al-Haytham

Perkembangan Ilmu Perubatan: Sebelum dan Selepas

Kedatangan Islam

Sejarah perubatan Islam, ianya bermaksud kajian terhadap sejarah perubatan selepas kemunculan Nabi Muhammad S.A.Wdan terus berkembang di bawah naungan ketamadunan Islam.  Sistem perubatan Islam pada mula sejarahnya telah diceduk daripada pengaruh tamadun kuno. Unsur pengaruh kuno ini kebanyakannya berasal daripada ilmu perubatan Yunani atau sistem perubatan Hipocrates dan juga amalan-amalan perubatan daripada tamadun India danChina. (Ismail Saad, 1985:

1) Pengaruh-pengaruh kuno ini kemudiannya dimajukan lagi dengan disiplin

ajaran Islam dan dibentuk dalam acuan yang sejajar dengan prinsip-prinsip

Islam.

Kemajuan perubatan yang berasaskan dibina sebelum Islam berasaskan prinsip penganalisaan dan pengalaman yang dibentuk daripadakonsep aliran Yunani lumpuh kira-kira dua ratus tahun sebelumHijrah. Kelumpuhan ini berpunca daripada peperangan, penyakit yang merebak danmelanda umatnya serta serang puak Barbarian yang merentas pergunungan Alps lalu menyerang Itali dan meruntuhkan empayar Rom. (Ismail Saad, 1985):

1) Apabila meninjau kedudukan ilmu perubatan dalam lingkungan dunia Arab secara khusus sebelum kedatangan Islam, maka terdapat dua pandangan ahli akademik berhubung perkara ini. Ada yang perpandangan bahawa dunia Arab sebelum Islam tidak mempunyai sistem perubatannya yang saintifik dan sistematik dan ada pula sebahagian yang lain mencanggahi pandangan tersebut.

Menurut Ahmad Taha, (1992), orang-orang Arab sebelum kedatangan Islam sebenarnya tidak begitu arif tentang ilmu perubatan. Sebab itu,mereka amat ketinggalan di dalam bidang ini.Boleh dikatakan asas perubatan mereka ialah mempercayai bahawa punca penyakit adalah dari semangat Roh yang jahat. Mereka sering mendapatkan rawatan daripada para sami, tukang-tukang tilik, ahli nujumdan tukang-tukang sihir.Di samping itu,mereka juga menggunakan jampi serapah dan tangkal-tangkal untuk merawat penyakit.

(AhmadTaha, 1992) cara perubatan saintifik tetapi di dalam bentuk yang mudah dan sesuai dengan keadaan dan suasana pada zaman tersebut. Antaranya ialah penggunaan al-kayy atau besi panas bagi penyakit-penyakit kronik. (MahmudMuhammadAbdAziz, t.th: 19).

Pandangan yang dikemukakan olehAhmad Taha (1992) di atas tidak

dipersetujui oleh Dr. ‘Ali Abdullah al Difa dan beliau menegaskan bahawa

kemajuan orang-orang Arab sebelum kedatangan Islam di dalam bidang

perubatan.

Seorang penulis sejarah ilmu perubatan Islam, Dr. ‘Amir al Najjar

menyetujui pendapat yang kedua ini. Beliau memberi alasan bahawa suasana

yang menyelubungi tanah Arab seperti banyaknya terdapat pokok-pokok dan

tumbuh-tumbuhan telahmenolong menjadikan mereka ke depan di dalam ilmu

perubatan. Mereka menggunakan sumber-sumber ini di dalam pengamalan

perubatan (Amir alNajjar, 1987:52).

Antara tokoh-tokoh perubatan yang terkemuka pada zaman Bani

Umayyah ialah :

i. al Hakam bin Abi al Hakam al Dimasyqi. Beliau adalah seorang

pengamal perubatan yang manah sehingga mendapat kepercayaan

Khalifah Mu’awiyah bin Abi Sufyan r.a untuk merawatinya

(Mu’awiyah) dan keluarganya.

ii. Isa binHakam. Beliau adalah anak kepada alHakambinAbi alHakam.

iii. Tayyazuq. Beliau adalah pengamal perubatan yang dipercayai oleh al

HajjajYusuf al Thaqafi untukmerawatnya.

iv. Abd alMalik binAbjur al Kannani. Beliau pernah merawat ‘Umar bin

Abd al ‘Aziz, salah seorang khalifah Bani Umayyah. Diriwayatkan

bahawa beliaumemeluk Islam di tangan Khalifah Umar sendiri.

v. Zainab alAwadiyyah. Beliau ialah seorangwanita yangmahir di dalam

mengubati penyakit-penyakit yang berkaitan dengan mata.

PENUTUP

Sejarah mencatat bahawa pada abad ke 8M hingga abad ke 11M merupakan

zaman keemasan ilmu perubatan Islam.Dunia hakikatnyamemperakui sumbangan

negara-negara Islam terhadap pengembangan ilmu temasuk ilmu perubatan dunia

masih berterusan hingga ke abad ini. (Nakosteen, 1964: 800). Daripada apa yang telah dipaparkan oleh sejarah, ternyata tamadun Islam telah memberikan sumbangan dalam bidang perubatan. Tokoh perubatan dan hasil kerja mereka menjadi rujukan penting dan utama dalam dunia perubatan umat Islam dan Barat terutama Eropah. Rawatan yang diberi ketika itu adalah lebih kepada pengakuan dan penebusan dosa, bukan dengan cara pengubatan ilmiah dan saintifik. Ia akan terus menjadi catatan sejarah dunia dan menjadi punca kepada perubatan moden. Al-Quran dan Terjemahan. Rasid Muhamad, Matra Tamadun Islam, Angkatan Belia Islam Malaysia (ABIM), Kuala Lumpur ,1996, m.s. 183-197.